Spondyloartritis of SpA is in vele opzichten een complexe reumatologische aandoening. Het is een auto-immuunziekte. De pathologische aangrijpingspunten zijn zowel de enthese, als het kraakbeen en de synovia of gewrichtsslijmvlies. De oorzaak is niet bekend. De ziekte begint sluimerend, niet plots, en heeft een chronisch karakter, met een intermittent verloop: opstoten en perioden van minder ziekteactiviteit wisselen elkaar af. De ziekte treedt asymmetrisch op: aan één zijde van het lichaam.
Naar schatting 0.5% van de Belgische bevolking lijdt aan SpA. Er zijn meer mannen dan vrouwen met de diagnose. SpA is een aandoening met genetische voorbeschiktheid. De diagnose wordt pas laat gesteld: gemiddeld 6.5 jaar na de eerste symptomen.
De eerste ziektetekenen treden op voor de leeftijd van 40 jaar, meestal tussen 15 en 30 jaar, en kunnen erg variabel zijn.
Bij medische beeldvorming zijn de structurele letsels op conventionele RX pas laattijdig, na enkele jaren, zichtbaar. CT-onderzoek beschrijft meest nauwkeurig benige afwijkingen, maar acute inflammatie is enkel op te sporen met NMR (=MRI).
Syndesmofyten zijn een typisch radiologisch verschijnsel, maar verschijnen pas in een laat stadium van de ziekte. Naast abnormale botvorming bij SpA is het overige bot onderhevig aan osteoporose of botontkalking.
Resultaten van aanvullend labo-onderzoek kunnen afwijkend zijn, maar even goed normaal. HLA-B27 is positief bij 90% van de AS-patiënten, 10% is echter HLA-B27 negatief.
De behandeling is niet oorzakelijk dus niet genezend, maar zowel beweging als basis van de aanpak, als de optimalisatie van medicamenteuze therapie kunnen de levenskwaliteit duidelijk bevorderen.
AS is een inflammatoire aandoening
AS maakt deel uit van de “familie” van spondyloartritiden
Historiek en terminologie
De vroegere benaming Ziekte van Bechterew wordt nog vaak gebruikt, maar is enigszins misleidend. Ankyloserende spondylitis is ruimer dan het ziektebeeld dat door de Russische neuroloog en psychiater Vladimir Bechterew in 1892 werd beschreven. Ongeveer gelijktijdig werd een gelijkaardig ziektebeeld erkend door de Duitse neuroloog Ernst Adolph von Strümpell in 1897 en door de Franse neuroloog Pierre Marie in 1898.
v.l.n.r. Strümpell (1853-1925) ; Bekhterev (1857-1927) ; Pierre Marie (1853-1940) – en.wikipedia.org
Nochtans bestond er voordien notie van de bijzondere skeletafwijkingen bij deze aandoening.
De term ankyloserende spondylitis, of de wetenschappelijke naam spondylitis ankylosans, omvat twee Griekse woorden:
- spondylitis: spondylos is de Griekse naam voor wervel, en het achtervoegsel -itis duidt op ontsteking of inflammatie
- ankyloserend: ankylos is het Griekse woord voor vergroeiing (fixatie, verstijving)
De Engelstalige uitdrukking is ankylosing spondylitis AS, die ook door de Duitstaligen wordt gehanteerd, en de Franstalige spondylite ankylosante SA.
AS is een auto-immuunziekte
Auto-immuniteit wil zeggen dat jouw lichaam antistoffen begint te maken tegen je eigen weefsels.
Bij sommige andere auto-immuunziekten kunnen die antistoffen worden opgespoord, zoals bij reumatoïde artritis (RA), bij lupus,…, wat diagnosestelling bij deze ziektes vergemakkelijkt. Bij AS is dat echter niet het geval.
Voor AS bestaat een genetische voorbeschiktheid. Meer lezen over erfelijkheid kan je hier.
Het aangrijpingspunt van ontsteking blijkt bij AS meervoudig: zowel de enthese, als het kraakbeen en de synovia of het gewrichtsslijmvlies blijken het doelwit voor deze antistoffen.
wat is een enthese?
Spieren hechten zich aan botten via een pees. Het punt waar de pees overgaat op het bot is de enthese.
Opbouw van een gewricht (Wikipedia 2014-NL)
waar bevindt zich kraakbeen?
In de wervelzuil heb je twee belangrijke soorten gewrichten. De discus of tussenwervelschijf vormt een kraakbenig, weinig beweeglijk, gewricht met de wervel. Daarnaast zijn er de facetgewrichten, waar laagjes kraakbeen tegenover elkaar geplaatst voor beweeglijkheid zorgen.
Wervellichamen met tussenwervelschijf en zenuwbaan (vertaald van CMMG2002 en www.hopkinsmedicine.org)
Facetgewrichten : links lumbaal (www.medkennis.nl), midden thoracaal (CMMG2003) en rechts cervicaal (CMMG2002)
wat is een synovia?
Gewrichtsslijmvlies bevindt zich in een zogenaamd “synoviaal gewricht”. De tussenwervelschijven vormen met de wervels kraakbenige gewrichten; de facetgewrichten daarentegen hebben een slijmvlies.
AS is een inflammatoire aandoening
Reumatologische aandoeningen kunnen worden ingedeeld volgens hun aard:
1. degeneratief, bv. artrose: door slijtage en veroudering
2. inflammatoir, bv. reumatoïde artritis RA en ankyloserende spondylitis AS
3. metabool, bv. osteoporose, jicht
4. ziekten van de zachte weefsels, bv. bursitis, tendinitis
5. infectieus, bv. osteomyelitis, septische artritis
6. tumoraal, bv. osteosarcoma
In de volksmond wordt “reuma” vaak gelijkgesteld met artrose: “Mijn oma heeft ook reuma”. Artrose is echter een verouderingsproces dat iedereen overkomt.
–Inflammatie of ontsteking uit zich in 5 tekens: warmte (calor), rubor (roodheid), tumor (zwelling), dolor (pijn) en functio laesa (verlies van functie).
Ontsteking : 5 belangrijke tekens (www.slideshare.net)
-Het pijnpatroon door ontsteking is een inflammatoir pijnpatroon, en onderscheidt zich van het mechanisch pijnpatroon dat veroorzaakt wordt bij overbelasting.
Artrose heeft een heel ander pijnpatroon dan AS (© VVSA)
In de volksmond wordt ontsteking vaak gelijkgesteld met infectie. Bij een infectie is er sprake van een uitwendige aanval: een bacterie, een virus, een schimmel, een protozoön (ééncellig organisme) of een parasiet (bv. lintworm). Ook bij een infectie wordt het immuunsysteem geactiveerd, en zijn de 5 tekens van inflammatie aanwezig.
Veroorzakers van infectie (vertaald van Mayo Foundation for Medical Information and Research)
-Bij AS wordt het immuunsysteem om ongekende reden geprikkeld, en start de cascade van de ontstekingsreactie.
2 vormen van prikkeling van het immuunsysteem (vertaald van www.nature.com)
Verloop van de ziekte bij AS
Het begin is sluipend, niet plots.
Het ziekteverloop is chronisch, dus langdurig. Voor AS geldt dat de ziekte levenslang is: er is tot op heden geen genezing.
Het ziekteverloop is ook intermittent. Er zijn opstoten van ontstekingen, die gepaard gaan met een toename van klinische tekenen, en perioden van minder inflammatie, waarbij de klinische tekenen afnemen. Dit noemt men de graad van ziekte-activiteit.
Het verloop van SpA (© VVSA)
Soms kan je voor jezelf een uitlokkende factor herkennen bij het begin van een opstoot, maar meestal is het tijdsverloop van opstoot (exacerbatie) en remissie onvoorspelbaar.
Typisch is ook dat de inflammatie asymmetrisch optreedt, aan één zijde van het lichaam.
van links naar rechts Artrose (degeneratief symmetrisch), Reumatoïde Artritis (inflammatoir symmetrisch) en Spondyloartritis (inflammatoir asymmetrisch)
AS maakt deel uit van de “familie” van spondyloartritiden
De term spondyloartritis, afgekort SpA, duidt op “een” gewrichtsaandoening in de wervelzuil. AS is één van de spondyloartritiden.
AS maakt deel uit van SpA (vertaald van de website van de ‘ Assessment of Spondyloarthritis Expert Group’ www.asas-group.org)
Auteur: Dr. B. Liekens, 09-03-2015